Havf; korkmak, endişelenmek, kaygılanmak, Recâ da; ümit, umut, beklemek anlamlarına gelmektedir. Özellikle mutasavvıflar, “Onlar, Allah'ın rahmetini umarlar, azabından korkarlar” mealindeki âyeti dikkate alarak, “Havf ve Recâ” kelimelerini daima bir arada kullanmışlardır. Çünkü, genellikle havf, Allah'tan korkmanın ve ona saygı duymanın, recâ ise, Allah'tan ümit var olmanın ve ona güvenmenin tezâhürüdür. Kur'anda havf kökünden ve benzeri köklerden türeyen aynı anlamdaki fiil ve isimler yüz yirmi dört yerde geçmekte, bunların yarısına yakını dünyevî korku ve endişeleri, diğerleri ise Allah ve cehennem korkusu, âhiret kaygısı, günah işleme endişesi gibi dînî kaygıları ifade etmektedir. İşte çeşitli korkuları içeren bazı âyetler: “Şeytan yalnız kendi dostlarını korkutabilir. Şu halde onlardan korkmayın, benden korkun.” Hz. Adem'in oğlu Kâbil, kardeşi Hâbil'i  öldürmeğe kalkışınca, kardeşi için elini bile kaldırmayacağını söyleyen Hâbil: “Çünkü ben âlemlerin Rabbı olan Allah'tan korkarım” demiştir. Hz.İbrahim, inkarcılıkta ısrar eden  babası Âzer'i : “Babacığım! Senin, Allah'ın azabına çarpılmadan ve sonuçta şeytanın yakını olmandan korkuyorum” diyerek uyarmıştır.

“Ey iman edenler! Allah'tan nasıl korkmak lazımsa öylece korkun. Ve herhalde Müslüman olarak can verin. Ey iman edenler! Allah'tan korkarsanız o size, iyi ile kötüyü ayırt edecek güç verir, suçlarınızı örter ve sizi bağışlar. Allah büyük lütuf sahibidir. Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve doğru söz söyleyin. Ey iman edenler! Allah'tan korkun. Ve herkes yarın için ne hazırladığına baksın. Allah'tan korkun. Şüphesiz ki Allah, işlediklerinizden haberdardır.” Bu ve benzeri âyetlerin, inananların gönüllerinde ciddi etkiler yaptığı, dünya ve ukbâ anlayışlarını, her iki âlemi de ihmal etmeme doğruları üzerine oturttuğu ve ister istemez emelleri ve amelleri disipline ettiği bir vâkıadır.
Onun için, dini hayatta mânevi mertebeler kat eden zatlar, müminleri hep şöyle vasfederler: “Mümin o kimsedir ki, tek kişi cennete girecek dense, o, benim, yine tek kişi cehenneme girecek dense, o, benim der.” “Havf ve recâ, amelin iki kanadıdır ki onlarsız uçulmaz.” “Müminin havfı ile recâsı tartılsa birbirine denk olurdu.” “Müminin hayatı havf ve recâ arasındadır.” Kul, Allah'tan, onun şânı, kudreti, celali ve cemali sebebiyle korkar ve korktuğu bu varlığın korumasından, affetmesinden, hoşgörüsünden kesinlikle ümidini kesmez ve bir başka kapıya da gitmez. Çünkü bilir ki, ondan başka yâr ve yardımcı yoktur ve olamaz. Şair ne güzel demiş: Sırat ile bize korkutma vâiz, lütf-i Hak çoktur / Gezenlerden işittik biz ki, anda korkuluk yoktur. Evet, umut, yaşamanın en büyük sermâyesidir. Onu kaybedenin kazanacağı hiçbir şey kalmamıştır. Mevlâ'mızın ifâdesiyle: “Allah'ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Çünkü Allah'ın rahmetinden, ancak kafirler güruhu ümidini keser. Allah'ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Çünkü Allah tövbe edenlerin kul hakkı hariç bütün günahlarını bağışlar. Şüphesiz ki o, çok bağışlayanın, çok esirgeyenin tâ kendisidir”          
Peygamberimizin şu hadisleri, havf ve recânın en güzel anlatımıdır: “Eğer mümin, Allah'ın azabının nitelik ve niceliğini bilseydi, hiçbir zaman cennet ümidine kapılmazdı. Kafir de Mevlâ'nın rahmetinin nitelik ve niceliğini tam anlamıyla kavrasaydı onun cennetinden kesinlikle ümidini kesmezdi.” Bir adam, peygambere: “Âhirette, insanları hesaba çekecek kimdir?” deyince, Peygamber de: “Allah'tır” dedi. Adamın tebessüm ettiğini gören peygamberimiz: “Niye güldün” diye sordu. Adam: “Muhakkak kerim olan güçlü olunca affeder, hesaba çekince de müsâmaha gösterir” diye cevap verir...